Na czym polega terapia EEG biofeedback? Zastosowanie i efekty neurobiofeedbacku

Terapia EEG biofeedback umożliwia świadome nauczenie się wpływania na wzorzec fal wytwarzanych w mózgu, by pracował on szybciej i wydajniej. Ale jak to w ogóle jest możliwe?

Feedback to pojęcie określające sprzężenie zwrotne, czyli otrzymywanie informacji o własnym działaniu. Biofeedback odnosi się do procesów zachodzących w organizmie. Pierwszą jego definicję sformułował George Fuller Von Bozzay, klinicysta, pionier badań nad biofeedbackiem, autor poświęconych mu książek i założyciel najstarszego ośrodka zajmującego się tą dziedziną, założonej w 1974 roku kliniki medycyny behawioralnej Biofeedback Institute of San Francisco. Według niego biofeedback to wykorzystywanie specjalistycznego sprzętu do odzwierciedlania procesów psychofizjologicznych, które dotąd wydawały się poza zasięgniem naszego oddziaływania.

Biofeedback to nieinwazyjne podejście terapeutyczne, które obejmuje pomiar procesów fizjologicznych z użyciem specjalistycznych czujników, rozpoznawania reakcji fizjologicznych pacjenta, wspomaganie procesu rozpoznawania przez pacjenta wpływu myśli i emocji na fizjologię i trening w zakresie strategii poznawczych i optymalizacji fizjologicznej odpowiedzi organizmu na te bodźce.

Metoda biofeedback EEG, nazywana też neurobiofeedbackiem, dotyczy zmian aktywności bioelektrycznej określonych obszarów mózgu. Pierwsze badania naukowe nad praktycznym wykorzystaniem treningu biofeedback przeprowadzono w latach 60. ub. wieku w Langley-Porter Neuropsychiatric Institute of San Francisco. Dziś zastosowanie neurobiofeedbacku do diagnozowania i terapii zaburzeń funkcjonowania układu nerwowego wchodzą w obszar zainteresowań dziedziny nauki o nazwie neuropsychologia.

EEG biofeedback polega na rejestrowaniu aktywności bioelektrycznej mózgu, a sygnał ten jest prezentowany w przystępnej postaci wizualizacji, wykresów, animacji czy gier (pierwotnie były to m.in. dźwięki). Dzięki temu, że możemy obserwować ją w rzeczywistym czasie (jest to informacja zwrotna), jesteśmy w stanie jednocześnie ją trenować. Na zasadzie sprzężenia zwrotnego możemy świadomie zmieniać wzorzec wytwarzanych w mózgu fal (próbując oddziaływać na ich zobrazowanie), a co za tym idzie – wpływać na funkcjonowanie tego narządu.

W jaki sposób to działa? Na aktywność mózgu wpływają wszystkie procesy umysłowe, myśli, przeżywane emocje czy podejmowane działania. Odzwierciedleniem jego funkcjonowania są wytwarzane przez neurony sygnały aktywności elektrycznej. Ich zapis w postaci wykresu fal mózgowych, możliwy do obejrzenia na monitorze komputera, to encefalogram (EEG).

Różnym stanom psychicznym odpowiadają różne wzorce zapisu fal mózgowych, różniące się częstotliwością. Niektóre z nich są bardziej aktywne w pewnych obszarach mózgu, a mniej aktywne w innych. Na przykład:

• fale delta są generowane podczas głębokiego snu bez marzeń sennych. Ilość tych fal maleje z wiekiem. Wysoki poziom na EEG może wiązać się z problemami z nauką lub wskazywać na ciężka postać ADHD lub uszkodzenie mózgu. Niskie natężenie fal gamma występuje, gdy ma się słaby sen.

• fale teta dominują w stanie pobudzenia emocjonalnego, ale są też powiązane z aktywną wyobraźnią i odpoczynkiem po wysiłku. Wysokie natężenie tych fal często występuje przy brakach uwagi i zaburzeniach depresyjnych, a niskie może być typowe dla stanów lęku i stresu.

• fale alfa dominują w w stanie relaksacji, po zmierzchu i podczas medytacji. Gdy jest wysoki, może wiązać się z trudnościami ze skupieniem uwagi, a niski występuje zwykle przy bezsenności, lęku i stresie.

• fale beta wiążą się z intensywną aktywnością neuronów i występują w stanie skupienia. Zbyt duże ich natężenie wiąże się z lękiem i stresem. Fale głębokie beta o częstotliwości 18-30 Hz są typowe dla stanu dużego pobudzenia nerwowego, w stresie i przy nadmiernym napięciu mięśniowym. Zbyt niskie natężenie fal beta może oznaczać rozleniwienie, a nawet stan depresyjny.

• fale gamma wynikają z wysokiego poziomu procesów poznawczych w mózgu. Są też bardziej intensywne podczas fazy REM snu. Wpływają na to, z jaką sprawnością przyjmujemy informacje czy odbieramy bodźce sensoryczne. Zmniejszona aktywność fal gamma wiąże się z problemami w nauce i psychicznymi, a wysoka towarzyszy stanom szczęścia.

W chorobach takich jak depresja, a także pod wpływem ich leczenia, normalne występowanie tych fal jest zaburzone. W depresji obserwuje się zwiększoną moc fal teta i/lub alfa, a przez przyjmowanie antydepresantów fale alfa mogą być zredukowane. W depresji jednobiegunowej przewaga fal alfa dotyczy lewej okolicy czołowej, więc trening powinien być ukierunkowany na zmianę amplitudy alfa prawej półkuli mózgowej, co zmniejszy ich asymetrię.

PRZECZYTAJ TAKŻE:jak biofeedback może ułatwić relaks i pomóc przy wypaleniu zawodowym – wywiad z terapeutką biofeedbacku, Małgorzata Stando-Pawlik, wykładowczynią w Instytucie Psychologii w Wyższej Szkole Humanitas w Sosnowcu i dyrektorem Niepublicznej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej Meritum.

Biofeedback EEG wykorzystywany jest nie tylko do neuroterapii i neurorehabilitacji różnych schorzeń i zaburzeń w funkcjonowaniu mózgu – w pierwszej kolejności umożliwia diagnozę związanych z nimi nieprawidłowości. Często jako ich uzupełnienie stosuje się metody klasycznej psychoterapii.

Dzięki możliwości świadomego wpływania na pracę mózgu poprzez wykorzystanie sprzężenia zwrotnego, terapia może poprawić szybkość uczenia się, zmniejszać tremę czy ułatwiać relaksację.

Możliwa jest też skuteczna pomoc pacjentom w stanach takich jak:

• stres,
• zaburzenia snu,
• zaburzenia lękowe,
• zaburzenia pamięci,
• problemy z koncentracją,
• zaburzenia autoimmunologiczne,
• depresja,
• padaczka,
• autyzm,
• OCD – zachowania obsesyjno-kompulsywne,
• nadmierne pobudzenie psychoruchowe,
• ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej,
• ADD – zespół zaburzeń koncentracji uwagi z małą nadpobudliwością ruchową lub bez niej,
• PTSD – zespół stresu pourazowego,
• zespół Aspergera,
• dysleksja,
• dyskalkulia,
• dysgrafia,
• dysortografia, zaburzenia rozwoju mowy i jej płynności,
• moczenie nocne,
• stany po uszkodzeniach mózgu.

Na przykład w ramach terapii ukierunkowanych na redukcję stresu można nauczyć się m.in. obiektywnej obserwacji i analizy organizmu w sytuacjach stresowych, kontroli i optymalizacji reakcji fizjologicznych na stres i samoregulacji nieuświadamianych procesów fizjologicznych. W terapii stresu stosuje się też połączone metody biofeedback, np. oprócz EEG śledzi się również temperaturę i przewodność skóry.

DOWIEDZ SIĘ, jak biofeedback pomaga zapanować nad emocjami w pracy. Korzysta z niego m.in. Robert Lewandowski, Adam Małysz i Kamil Stoch!

EEG biofeedback sam w sobie nie wpływa bezpośrednio na pacjenta – dostarczając mu wiedzy o jego własnych reakcjach, pomaga mu nauczyć się określonych umiejętności, prowadzących do poprawy funkcjonowania jego mózgu. Wymaga to jednak praktyki, dlatego do osiągnięcia celów terapii nie wystarczy pojedyncza sesja, zwłaszcza że trwa zwykle 15-20 minut.

Pożądane rezultaty treningu EEG biofeedback może zapewnić już 10-12 sesji treningowych. W cięższych przypadkach konieczna jest większa liczba sesji, np. przy ADHD to zwykle 40-60 spotkań, a leczenie epilepsji lub afazji może wymagać ich nawet 80.

Sesje treningowe należy powtarzać tak często, by uzyskane przez pacjenta umiejętności zostały utrwalone lub co najmniej 1-2 razy w tygodniu. Najlepiej jednak, gdy powtarza się je 2-3 razy na tydzień.

Pojedyncza sesja EEG biofeedback kosztuje ok. 70 zł, a przy wykupieniu pakietu 10 lub 20 sesji cena spotkania jest nieco niższa. Badaniem diagnostyczne QEEG, niezbędne przed rozpoczęciem terapii, to wydatek 150-230 zł.

Trening EEG biofeedback odbywa się poprzez interakcje pacjenta z komputerem i polega na jego świadomym reagowaniu na zadania stawiane przez terapeutę. Za pomocą elektrod umieszczonych na głowie pacjenta sygnał o aktywności jest mózgu jest po przetworzeniu przedstawiany w przystępnej formie graficznej. W ten sposób dowiaduje się on, kiedy jest skoncentrowany i może wpływać na działanie swojego mózgu.

Do planowania sesji EEG-biofeedback może służyć badanie QEEG (quantitive electroencephalogram, ilościowy elektroencefalogram), które w psychologii i psychiatrii jest wykorzystywane do diagnozowania m.in. depresji, dysleksji, ADHD, schizofrenii czy zaburzeń lękowych.

Zobacz, jak wygląda terapia dzieci z autyzmem w domach dziecka: