Od jakiego wieku i co leczy lekarz geriatra? Czy w pewnym wieku zastępuje lekarza pierwszego kontaktu?
Na pewno nie zastępuje lekarza pierwszego kontaktu. Geriatra zajmuje się wybraną grupą chorych. Według definicji to pacjenci, którzy skończyli 60, 65 lat. Głównie koncentruje się na pacjentach, którzy mają dużo chorób i przyjmują wiele leków. Leczy też chorych, którzy są zagrożeni wystąpieniem niesprawności. Lekarz rodzinny i geriatra leczą tych samych pacjentów, ale geriatra spogląda bardzo szeroko na wiele problemów. Podchodzi do pacjenta bardziej interdyscyplinarnie. Zna typowe problemy wieku dojrzałego. Seniorzy odnoszą wiele korzyści z kontaktu z geriatrą.
Jaki jest sposób, żeby zintegrować wszystkie zalecenia, różnych specjalistów, tak by leczenie osoby starszej było skuteczne?
Nie jest to proste, ta trudność wynika z organizacji opieki zdrowotnej. Najczęściej, przychodzą do mnie, do poradni geriatrycznej pacjenci albo na początku, albo na końcu swojej drogi. Zwykle nazbierali z upływem lat dużo dolegliwości. Zjawiają się, żeby uporządkować terapię. Czasami wystarczy korekta schematu leczenia, czasami trzeba coś jeszcze zdiagnozować. Bywają też chorzy, którzy chodzą po wielu specjalistach. Geriatra trochę jak jastrząb krąży nad wszystkimi wynikami, nad wszystkimi lekami i próbuje stworzyć taki schemat leczenia, który będzie najbardziej odpowiedni dla chorego.
Jakie są najczęstsze choroby wieku podeszłego?
Pacjenci często mają problemy z układem krążenia, mają szereg przewlekłych schorzeń takich jak: nadciśnienie, cukrzyca, niedoczynność tarczycy. Leczę pacjentów, którzy mają dokonany proces starzenia, mają 80, 90 lat i chorują inaczej. W tym wieku nie ma typowych objawów występujących u osób młodszych. Na przykład kiedy mają zapalenie płuc to nie mają kaszlu, ani gorączki. Mają bardzo skąpe objawy, które praktycznie trudno dostrzec w codziennym funkcjonowaniu. Lekarze często nie zwracają uwagi , że chory gorzej funkcjonuje w domu, że jest mniej sprawny, że się przewraca. To objawy bardzo ogólne i chodzi o to, żeby adekwatnie do możliwości chorego dobrać diagnostykę i adekwatnie do jego potrzeb, sposobu funkcjonowania dobrać stosowny sposób leczenia.
Czy istnieją specyficzne objawy, które osoby starsze powinny natychmiast zgłosić swojemu lekarzowi?
Najczęściej pacjenci zgłaszają się do geriatry, ponieważ rodzina dostrzega, że gorzej funkcjonują. Dotychczas świetnie radzili sobie sami w domu, z przyjmowaniem leków, z przygotowaniem posiłków, z codziennym funkcjonowaniem i w pewnym momencie okazuje się, że są mniej sprawni. Wymagają pomocy osób drugich. To jest zły objaw, który wskazuje, że coś się dzieje albo z układem ruchu, albo pogarszają się funkcje poznawcze, albo jest problem z chorobą przewlekłą. Takie trudności w codziennym funkcjonowaniu, takie pierwsze sygnały są takim idealnym momentem, żeby zgłosić się do geriatry.
W jaki sposób można skutecznie kontrolować przewlekłe choroby osób starszych, tak jak na przykład cukrzyca, nadciśnienie, osteoporoza?
Najczęściej, kiedy spotykam się z pacjentami to okazuje się, że schemat leczenia, który prezentują na kartce jest zupełnie inny od tego, który dyktuje im życie. Pacjent na kartce ma napisane jedno, a leki w domu przyjmuje po swojemu. Zaczynamy więc od wielkiego porządku w lekach. Sprawdzamy, czy leki nie straciły ważności, czy są przyjmowane w odpowiednich dawkach. Robimy pierwszy krok, aby pacjent był odpowiednio leczony. Dobra jest codzienna rutyna w mierzeniu ciśnienia, poziomu cukru, kontroli masy ciała. Bardzo ważne jest pilnowanie podaży płynów, czyli przyjmowanie odpowiedniej ich ilości . To wszystko pozwala kontrolować jednostki chorobowe w odpowiedni sposób. No i bardzo ważna u osób starszych jest profilaktyka.
Jakie zatem badania profilaktyczne powinny wykonywać osoby po sześćdziesiątym piątym roku życia?
Takim standardowym badaniem, które zalecamy przynajmniej raz w roku jest oznaczenie poziomu witaminy B 12 i TSH. Najczęściej niedobór witaminy B 12 i nieprawidłowe funkcje tarczycy odpowiadają za pogorszenie sprawności i funkcji poznawczych. Konieczna jest kontrola morfologii, ciśnienia, kału na krew utajoną. To są badania, które pokazują nam dobrostan danej osoby. Dziś mamy dużo możliwości wykonania tych badań, zarówno u lekarzy rodzinnych, jak i skorzystania z programu 40 plus. Jeżeli pacjent przyjmuje wiele leków, z powodu na przykład niewydolności serca czy nerek i przyjmuje leki odwadniające, to powinien regularnie kontrolować poziom elektrolitów. One też wpływają na codzienną sprawność i na zdolność do samoobsługi.
Jakie zmiany stylu życia są najbardziej kluczowe, aby długo cieszyć się zdrowiem?
Nie możemy każdemu mówić jak ma żyć. Myślę jednak, że drobne korekty w codziennym funkcjonowaniu, które są akceptowane przez pacjenta mogą pomóc. Jeżeli pacjent ma cukrzycę, to trudno mu w wieku 90 lat całkowicie zmienić dietę i zmienić produkty, które na co dzień przyjmuje. Łatwiej jest powiedzieć, żeby jedząc drożdżówkę podzielił ją na pół i drugą połówkę oddał komuś w rodzinie. Jest to lepiej akceptowalne, niż całkowicie odmówienie mu zwyczaju spożywania ciastka, które jadł od 30 lat, zawsze o tej samej porze. Cele terapeutyczne dobieramy już indywidualnie, bo też chodzi o to , żeby pacjent mógł cieszyć się życiem. Wszystkie rady których udzielamy muszą być takie, by pacjent czuł się komfortowo. Pytamy jak ta osoba się czuje, jak widzi swoje życie, jakie ma jeszcze plany, marzenia. To nie jest tak, że jak ktoś ma więcej lat, to powinien się całkowicie podporządkować po to , że jest pomysł rodziny, że ma być zdrowy. Osoby starsze maja prawo decydować o sobie.
Dieta jest bardzo ważna seniorów, jak ona powinna wyglądać?
Dietę dobieramy indywidualnie dla chorego. Bierzemy pod uwagę możliwości spożywania pokarmów. Rozpoznajemy czy nie ma problemów z połykaniem, gryzieniem, przyjmowaniem płynów. Ważne jest czy pacjent choruje na cukrzycę, czy ma niewydolność serca, nerek. W tych grupach wiekowych zdarza się to częściej. Musimy również pamiętać, że u pacjentów w starszym wieku częściej występują choroby nowotworowe i pacjenci bardziej zagrożeni są niedożywieniem. Kiedy szybko chudną tracą masę mięśni i zdolność poruszania się. Staramy się dobrać taką dietę, żeby pacjent chciał jeść. Muszą to być pokarmy świeże, lekkostrawne, w niektórych przypadkach wysokokaloryczne. Odchodzimy od typowej diety dla osób młodych, ponieważ pacjenci w starszym wieku takich posiłków nie tolerują. Koncentrujemy się na tym w jaki filiżance pije płyny, żeby dobrać ile tych filiżanek powinno być, jakie pokarmy najbardziej lubi. Szukamy rozwiązań , które akceptuje chory.
Bywa ta, że osoby starsze wolą suplementy, niż leki zalecone przez lekarzy. Jakie suplementy mogą być pomocne dla osób starszych, a na które powinniśmy uważać albo ich w ogóle unikać?
Rzeczywiście istnieje zjawisko, że część osób przyjmuje bardzo dużo suplementów i nie przyjmuje żadnych leków. Suplementy wchodzą w interakcje z chorobami. Na przykład bardzo popularne preparaty na zaburzenia pamięci z miłorzębu mogą powodować niepokój, pobudzenie, bezsenność, kołatanie serca. Podobnie jest z nadmiernym spożywaniem ziół. Wchodzą w interakcje z lekami, które stosujemy w chorobach układu krążenia. Zwykle proszę pacjentów by pokazali jakie biorą suplementy. Staram się dobrać te, które są właściwe. Wiele osób ma niedobór witaminy D, ale musimy pamiętać że nadmiar witaminy D daje objawy uboczne. Może przyspieszać rozwój zaćmy. Jeżeli ktoś suplementuje się dużą dawką witamin to powinien oznaczyć poziom witaminy D, B 12, poziom kwasu foliowego.
Prostym rozwiązaniem jest aktywność fizyczna i ona też powinna dotyczyć seniorów. Jakie ćwiczenia mogą wykonywać seniorzy, żeby sobie nie zaszkodzić?
Ile jest seniorów, tyle jest odpowiedzi. To bardzo niejednorodna grupa osób. Są osoby sprawne ruchowo, które w wieku 90 lat biegają. Są też osoby, które z trudem poruszają się w wieku 70 lat. Zawsze złotą zasadą jest, że jeżeli ktoś chce zwiększyć swoją aktywność fizyczną to musi skontrolować parametry takie jak ciśnienie i tętno. Trzeba sprawdzić czy układ krążenia jest wydolny i czy podoła wysiłkowi. Warto skonsultować się ze specjalistą rehabilitantem, który poradzi jaki rodzaj ćwiczeń należy dobrać.
W jaki sposób możemy wspierać zdrowie psychiczne osób starszych, zwłaszcza w kontekście samotności czy depresji?
Borykamy się z ogromnym problemem niezdiagnozowanej depresji oraz niezdiagnozowanymi zaburzeniami funkcji poznawczych. Na oddział geriatryczny i do poradni geriatrycznej trafiają osoby, u których ten problem trwa dłuższy czas i którym utrudnia codzienne funkcjonowanie. Złotym standardem jest ocena funkcji poznawczych i nastroju przez psychologa przynajmniej raz w roku. Niestety nie jest to proste, bo nie we wszystkich rejonach funkcjonuje opieka geriatryczna. Jeżeli ktoś ma istotnie zmieniony nastrój, który przez 2 tygodnie zaburza codzienne funkcjonowanie, to należy wziąć pod uwagę, że coś dzieje się niedobrego. Taka osoba powinna być skonsultowana przez psychologa lub psychiatrę. Jeżeli chodzi o zaburzenia pamięci to bardzo często mamy do czynienia z problemem majaczenia. Trzeba go odróżnić od otępienia, bo otępienie nigdy nie występuje nagle. Diagnozujemy je, kiedy chory ma objawy przynajmniej przez 6 miesięcy. Kiedy nagle zachowanie pacjenta się zmienia, traci kontakt z otoczeniem, mówi i słyszy rzeczy, których nie ma, wówczas trzeba podejrzewać, że może to być majaczenie. To jednostka chorobowa, która często występuje w ostrych schorzeniach. W infekcji, w zaburzeniach elektrolitowych, w innych poważnych problemach zdrowotnych. W takiej sytuacji należy natychmiast zgłosić się do lekarza, bo to zwykle wskazuje, że jest poważny problem ze zdrowiem.
Patronem cyklu wideo „Zastrzyk Zdrowia” jest Marszałek Województwa Śląskiego Wojciech Saługa.
