Więcej pacjentów uratowanych dzięki przeszczepom! Po niedawnym kryzysie polska transplantologia odnosi sukcesy, a chorzy zyskują życie

Transplantacja, czyli przeszczepienie, to przeniesienie komórki, tkanki bądź narządu z ciała dawcy do ciała biorcy, w celu ratowania życia.

Do najbardziej potrzebnych w naszym kraju należą przeszczepienia wątroby, serca, nerek, płuc i trzustki, a także transplantacja szpiku kostnego.

Nieuleczalnie chorzy pacjenci oczekujący na nowy narząd muszą mieć wiele szczęścia, by otrzymać go na czas, zanim choroba nie poczyni spustoszenia w ich organizmie. To może dziać się szybko i ich życie zależy tylko od dobrej woli dawców i ciężkiej pracy lekarzy. Jak informuje Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego ds. Transplantacji „Poltransplant”, sytuacja polskich pacjentów poprawiła się w ubiegłym roku. Możemy też pochwiać się sukcesami na skalę światową.

Tymczasem jeszcze w 2022 r. informowaliśmy o kryzysie w krajowej transplantologii. Dawców było coraz mniej i coraz więcej oczekiwało na narządy, niektórzy nawet kilkanaście lat.

Jak pokazują najnowsze dane od „Polstransplantu”, w 2023 roku nastąpił skokowy wzrost liczby wykonanych przeszczepień narządów wewnętrznych. Dotyczy to zmarłych dawców, od których przeszczepiono rekordową liczbę 1805 narządów. Dawców żywych jest znacznie mniej i od lat stanową najwyżej 5 proc. wszystkich wykonanych operacji.

Tymczasem w 2022 r. udało się pozyskać od nich 1402 narządów i było to o ponad 120 więcej niż rok wcześniej. Ostatni rekord pochodził jednak w 2012 roku i wynosił ponad 1,5 tys., jednak w latach po pandemii przyszło załamanie.

W 2023 r. przeszczepianymi narządami były m.in.:

• nerka (977),
• wątroba (523),
• serce (178),
• płuco (98),
• nerka z trzustką (24),
• trzustka (4).

W całym 2023 roku było 573 osób, od których narządy po pobraniu nadawały się do przeszczepu – tzw. zmarłych dawców rzeczywistych, a to o 128 więcej niż w 2022 r. Dawców ogółem było natomiast o 124 więcej niż w ub. roku.

Sukcesy w przeszczepianiu narządów odnosi zwłaszcza Warszawski Uniwersytetu Medyczny, który jest największym ośrodkiem transplantacyjnym w kraju. W Katedrze i Klinice Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Wątroby UCK WUM ma miejsce niemal co drugi przeszczep trzustki, prawie połowa transplantacji nerki od żywego dawcy i ponad połowa operacji dotyczących wątroby. W 2023 roku wykonano tam nowatorski zabieg, polegający na wszczepieniu dwóm pacjentom połówek tego narządu od jednego dawcy.

Warto też przytoczyć niedawny niesłychany sukces Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego WUM. Tylko jednego dnia, 5 stycznia 2024 r., lekarze przeszczepili tam 16 narządów pobranych od zmarłych dawców, ratując 15 chorych – w tym roczne dziecko. Było to 7 nerek, 6 wątrób, serce, płuca i trzustka. Powtórzyli przy tym przeszczep podzielonej wątroby, a także dali jednemu pacjentowi nową nerkę i trzustkę naraz. Operacje trwały w 10 salach i przedsięwzięciu udział wzięło 180 osób, pracując nawet do rana. Wszystko po to, by wykorzystać każdy dostępny narząd i dać nowe życie większej liczbie pacjentów.

W 2023 r. odbył się też zabieg rekonstrukcji twarzy związany z przeszczepianiem skóry i tkanek, który został uznany za najlepszy na świecie na dorocznym Kongresie Amerykańskiego Towarzystwa Mikrochirurgii Rekonstrukcyjnej. Nową twarz otrzymała kobieta okaleczona przez minę podczas wojny na Ukrainie. To zasługa lekarzy z Narodowego Instytutu Onkologii w Gliwicach, którzy przeprowadzili pierwszy przeszczep twarzy w Polsce, i to jeszcze w 2013 roku, również zdobywając wspomnianą nagrodę.

Świetne są też roczne bilanse polskich ośrodków. W Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym we Wrocławiu wykonano 114 transplantacji narządów, w tym 45 serc, 63 nerki i 6 wątrób, a w Śląskim Centrum Chorób Serca w Zabrzu przeszczepiono 100 narządów. Dopiero co otwarto też pierwszy w regionie Ośrodek Transplantacji Szpiku, który mieści się Szpital Kliniczny MSWiA z Warmińsko-Mazurskim Centrum Onkologii w Olsztynie.

Aby zostać dawcą organów po śmierci, wystarczy pobrać i wypełnić Oświadczenie Woli, które można pobrać na stronie centrum „Poltransplant”, gdzie podano także odpowiednie przepisy.

„Oświadczenie woli ma charakter jedynie informacyjny i nie trzeba go nigdzie zgłaszać ani rejestrować! można też pobrać o donacji narządów po śmierci. Należy nosić je przy sobie i poinformować rodzinę, natomiast nie trzeba go zgłaszać ani rejestrować” – podano w serwisie.

Życie pacjentów najczęściej ratują właśnie przeszczepy od zmarłych dawców, jednak takie narządy są krócej sprawne, np. nerki pracują ok. 15 lat, podczas gdy pobrane od żywego dawcy – średnio 15 lat. Za życia można oddać nerkę, fragmenty wątroby czy szpik kostny. Najczęściej zdarza się to w rodzinach, a także w ramach przeszczepów krzyżowych i łańcuchowych, gdy narządami „wymieniają się” dwie lub więcej par, zwykle małżonków.

Dawców po śmierci jest jednak więcej niż chętnych do oddania swojego narządu za życia, a liczy się każda szansa na przetrwanie. Niestety, kwestia ta od strony prawnej nie jest jasna, na co uwagę zwrócił Rzecznik Praw Obywatelskich Marcina Wiącek.

W Polsce obowiązuje tzw. zgoda domniemana na donację narządów – nie wolno ich pobrać tylko w sytuacji, gdy zmarły zaznaczył za życia brak takiej woli. Brak zgody na oddanie narządów można zarejestrować w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów. Jeśli tego nie zrobił ani nie wypełnił Oświadczenia Woli, uzyskanie zgody od rodziny polega na potwierdzeniu, że zmarły nie sprzeciwił się oddaniu narządu.

Na fakt, że rodzina powinna być stroną prawną w tej kwestii, wskazał RPO w liście do Ministerstwa Zdrowia. Zwrócił też uwagę na konieczność przygotowania takich przepisów, gdyż ich brak jest sprzeczny z Kartą Praw Podstawowych UE oraz orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Osoby, które potrzebują nowego narządu, znajdują się na Krajowej Liście Oczekujących na Przeszczepienie. Stan na grudzień ub. roku to 1965 osób, najwięcej wymaga nowej nerki (1193), serca (415), wątroby (161) i płuca (133).