Jak rozmawiać z osobą przechodzącą kryzys psychiczny? Kluczowa jest umiejętność słuchania – zobacz wywiad z psycholożką mgr Wiolettą Wójcik

Co znaczy „przechodzić kryzys psychiczny”? Po czym poznać, że bliska nam osoba znajduje się w kryzysie psychicznym?
Być w kryzysie psychicznym to być w stanie nierównowagi wewnętrznej, zaburzeń w zakresie zarówno emocji, myśli, procesów poznawczych, zachowań, jak i zaburzeń funkcji wegetatywnych. Przede wszystkim zaś być w kryzysie to być w sytuacji przekraczającej nasze możliwości, wewnętrzne zasoby lub w stanie permanentnej frustracji, poczuciu niezaspokojenia ważnych potrzeb lub kumulacji stresu. To czas, jaki nasz organizm, zarówno w aspekcie psychicznym, jak i fizycznym, potrzebuje do przystosowania się.

Czego jeszcze potrzebuje osoba znajdująca się w kryzysie?
Oprócz czasu, osobie będącej w kryzysie potrzebne jest wsparcie i rozmowa. Podstawą komunikacji z każdym człowiekiem, ale w szczególności z osobą w kryzysie, jest przychylna i życzliwa postawa. Bardzo ważna jest umiejętność słuchania, bez oceniania, radzenia czy motywowania. Liczy się tylko aktywne słuchanie.

Na czym polega „aktywne słuchanie”?
To przede wszystkim bycie uważnym na to, o czym mówi ważna, bliska nam osoba, czego potrzebuje, czego się boi, jak widzi problem. I to jest w tej komunikacji najważniejsze – po prostu słyszeć i próbować zrozumieć. Nie chodzi o to, aby mówić, co bym zrobił/-a na miejscu osoby w kryzysie, tylko o wsłuchanie się w jej definicję problemu. Wśród ważnych umiejętności komunikacyjnych warto więc wymienić parafrazowanie, tzn. powtarzanie, czy dobrze zrozumiałem/-am. Osoba przechodząca kryzys psychiczny bardzo często bowiem sama nie rozumie tego, co się z nią dzieję, a stan kryzysu przeżywa jak „bycie zalaną” intensywnymi emocjami, brak kontroli nad sobą i swoim życiem.

Bywa tak, że osoba w kryzysie nas atakuje lub niesprawiedliwie traktuje. Skąd to się bierze?
Ludzie przeżywający kryzys psychiczny bardzo często mają poczucie zagrożenia. Utracili poczucie bezpieczeństwa. Są w stanie, który można by zobrazować jako budynek z zepsutym systemem zabezpieczeń domu, np. alarmem. To stan, w którym alarm wyje i świeci na czerwono, a bramy garażowe i wjazdowe cały czas otwierają się i zamykają, niezależnie od działania pilota. Dopóki nie zlokalizuje się błędu systemu, jest to stan permanentnej gotowości na atak. Dlatego też ludzie ci często atakują innych, niesprawiedliwie traktują bliskich. Ich umysł szuka uzasadnień dla odczuwanego braku bezpieczeństwa, a każdy bliski to potencjalny wróg, złodziej, włamywacz, napastnik.

Jak więc rozmawiać z taką osobą?
Przede wszystkim życzliwie, sprawdzając, czy dobrze rozumiemy rozmówcę, i co najważniejsze – pamiętając, że bliska nam osoba jest w stanie, w jakim 24 godziny na dobę święcą się czerwone lampki i wyją syreny. Nie należy więc robić żadnych gwałtownych ruchów, nie należy na siłę zmieniać, dawać rad. Pomocne mogą być komunikaty z „ja”, czyli mówienie o swoich uczuciach, kiedy jesteśmy atakowani, jak również subtelne, ale jednak jednoznaczne stawianie granic poprzez słowa „nie chcę, żebyś na mnie krzyczał”, „chciałabym cię zrozumieć, ale kiedy krzyczysz i mnie obwiniasz o wszystko, nie mogę tego zrobić”.

Tarczą ochronną przed atakami bliskiej osoby w kryzysie jest świadomość siebie, własnych odczuć, motywów oraz widzenie prawdy. I tu sprawdza się zasada, że żeby pomóc osobie w kryzysie, trzeba zadbać o swój własny dobrostan. W przeciwnym przypadku zostanie się wciągniętym w wewnętrzny stan rozchwiania i konfliktu osoby przechodzącej kryzys.

Z myślą o wyzwaniach, jakie niesie ze sobą wspieranie bliskich w trudnych momentach, wystartowała kampania społeczna „WYstarczy zapytać”, która skierowana jest właśnie do osób mających w swoim otoczeniu bliskich mierzących się z kryzysem zdrowia psychicznego. W ramach kampanii przez cały październik specjaliści z Mind Health Centrum Zdrowia Psychicznego prowadzą działania psychoedukacyjne, webinary, a także udzielają bezpłatnych konsultacji psychologicznych.

Osoba, która przechodzi kryzys psychiczny, może potrzebować wsparcia psychologicznego lub farmakologicznego. Również jej bliscy często wymagają interwencji specjalisty. Bezpłatnego wsparcia z zakresu zdrowia psychicznego udziela m.in. Centrum Zdrowia Psychicznego (CZP). Aby otrzymać pomoc, należy udać się do jednego z punktów koordynacyjno-zgłoszeniowych CZP, które znajdują się na terenie całej Polski. W pilnych przypadkach, gdy potrzebne jest jak najszybsze leczenie, rozpoczyna się ono w ciągu 72 godzin od pierwszej wizyty w placówce. Mapę Centrów Zdrowia Psychicznego w różnych województwach oraz więcej informacji na temat pilotażowego programu CZP można znaleźć na stronie czp.org.pl w zakładce „Pomoc”.