Groźna bakteria E. coli. Jak uniknąć zatrucia i groźnych powikłań zakażenia?

Bakteria coli nosi łacińską nazwę Escherichia coli (E. coli), a po polsku nazywana jest też pałeczką okrężnicy, ponieważ występuje w końcowych odcinkach przewodu pokarmowego. Poza nim zagraża zdrowiu, a przenosi się m.in. poprzez wodę i żywność.

Escherichia coli to rodzaj Gram-ujemnej i względnie beztlenowej bakterii, która w normalnych warunkach stanowi element naturalnej mikroflory bakteryjnej jelit. Przyczynia się do skutecznego rozkładania pokarmów, bierze także udział w syntezie witamin K oraz z grupy B. Występuje powszechnie w wodzie i glebie, dokąd trafia z kałem wydalanym przez zwierzęta stałocieplne.

Sprawdź także: Mięso wycofane z obrotu. GIS ostrzega: zawiera groźne bakterie coli

W specyficznych warunkach bakteria coli może działać chorobotwórczo. Szczególną cechą wyróżniającą E. coli na tle innych bakterii jest możliwość niezwykle szybkiego namnażania się. Co więcej, niektóre ze szczepów skutecznie przylegają do nabłonka i wytwarzają toksyny.

Istnieją różne szczepy bakterii Escheriachia coli, a pod względem jej działania na ludzki organizm wyróżnia się aż 6 grup. Wszystkie wywołują biegunkę o różnym stopniu nasilenia. Szczególnie narażone na infekcję są małe dzieci oraz osoby o obniżonej odporności. W tej grupie jeden ze szczepów E. coli może wywołać ostrą, krwistą biegunkę oraz krwotoczne zapalenie okrężnicy. Zetknięcie z nieznanymi dotąd układowi odpornościowemu odmianami bakterii może też spowodować biegunkę u podróżnych.

Zobacz: Biegunka podróżnych, czyli „zemsta faraona”. Jak sobie z nią poradzić?

W większości przypadków bakterie bytujące w układzie pokarmowym człowieka nie stanowią dla niego żadnego zagrożenia. Objawy i dolegliwości pojawiają się wtedy, gdy dojdzie do zakażenia bakterią ze środowiska zewnętrznego, zwłaszcza, gdy do jej rozwoju dojdzie w układzie innym niż pokarmowy. Za silne objawy ze strony układu pokarmowego (nawet z zagrożeniem życia) odpowiadają bardzo nieliczne szczepy E. coli.

Escherichia coli przenosi się z kałem zwierząt oraz ludzi. Źródłem groźnego zakażenia może być surowe, niepasteryzowane mleko lub niedogotowana wołowina. Zagrożenie stanowią ponadto surowe, niemyte owoce i warzywa nawożone obornikiem, a ponadto woda, do której przedostaną się fekalia. Stosunkowo rzadko dochodzi do infekcji w wyniku bezpośredniego kontaktu ze zwierzętami hodowlanymi.

Czytaj: Bakterie kałowe w lodach z automatu. Zamknięto lodziarnie nad polskim morzem

Bakteria coli obecna w wodzie może trafić do organizmu nie tylko podczas jej picia, ale też w czasie kąpieli w jeziorze, stawie, basenie czy innym zbiorniku wodnym. Co pewien czas wybuchają ogniska zakażeń bakterią, związane z przedostaniem się zjadliwego szczepu do wody pitnej, zbiornika kąpielowego czy pożywienia.

Bakterie coli rzadko bywają zagrożeniem dla zdrowia, gdy pozostają w układzie pokarmowym. Za to Escherichia coli, która przedostanie się do innych narządów, może spowodować wiele szkód w organizmie. Należą do nich m.in.:

• Zatrucia pokarmowe – niektóre szczepy pałeczki okrężnicy, m.in. takie jak szczep Escherichia coli O157:H7, mogą wywoływać zatrucia pokarmowe ze względu na produkowane przez nie toksyny. Do zachorowania dochodzi zawsze wskutek spożycia pokarmu lub wypicia wody zanieczyszczonej bakterią. Skutkiem może być nawet zespół hemolityczno-mocznicowy, prowadzący do ostrej niewydolności nerek.
• Zakażenia układu moczowego – pałeczka okrężnicy jest jedną z najczęstszych przyczyn zakażenia dróg moczowych. Obecność pałeczki okrężnicy w moczu wykrywana jest nawet u 80 proc. cewnikowanych mężczyzn oraz 30 proc. kobiet w szpitalach. Wywołuje bakteriurię i dokuczliwe objawy, takie jak częste oddawanie moczu (czyli częstomocz) oraz towarzyszący mu ból.
• Zapalenie opon mózgowych –Escherichia coli jest istotną i częstą przyczyną zapaleń opon mózgowych u noworodków. Stanowi drugą przyczynę choroby w tej grupie wiekowej. Escherichia coli stanowi problem w szpitalach, gdzie często odpowiada za zakażenia, zapalenia płuc i inne powikłania. Szczególną higienę i ostrożność należy zachowywać na oddziałach noworodków oraz osób z obniżoną odpornością.
• Zapalenie otrzewnej – bakterie coli mogą się przedostać się do wnętrza organizmu przez uszkodzoną ścianę przewodu pokarmowego, wywołując zagrażające życiu pacjenta zapalenie otrzewnej.
• Sepsa, czyli zakażenie ogólnoustrojowe – bakteria coli odpowiada za zakażenia pooperacyjne, niekiedy może też wywołać sepsę (czyli posocznicę) – ciężkie, uogólnione zakażenie całego organizmu. W przypadku sepsy kluczowa jest szybka diagnoza i natychmiastowe podjęcie leczenia.

Zobacz też: D-mannoza na zapalenia układu moczowego jest skuteczna jak leki

Czas inkubacji (czyli okres wylęgania) E. coli to 12-72 godziny, okres wywoływanej nią choroby wynosi 3-19 dni, natomiast minimalna liczba komórek drobnoustrojów, która wywołuje objawy chorobowe (MID, czyli minimalna dawka infekcyjna) to 1-10 milionów (dziesięć do potęgi szóstej-siódmej).

Do celu określenia stanu sanitarnego wody i żywności służy tzw. miano coli, czyli oznaczenie liczności występowania pałeczki okrężnicy – bakterii wskaźnikowej dla wszystkich bakterii typu fekalnego, określanych jako grupy coli. Ponieważ zakażenia Escherichią coli stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi, oznaczanie ich zawartości w wodzie pitnej i żywności jest jedną z ważniejszych procedur umożliwiających zapewnienie ich odpowiedniej jakości i bezpieczeństwa spożycia.

Sprawdź: Bidony siedliskiem bakterii. Wielorazowe butelki mają ich więcej niż klozet

Miano coli jest parametrem określającym najmniejszą objętość próbki, w której stwierdzi się obecność jednej bakterii E. coli mogącej tworzyć kolonię. Pozwala ocenić, czy woda lub produkt miały kontakt z odchodami.

Miano coli dla wody pitnej to liczba kolonii bakterii grupy coli w 100 ml badanej wody lub roztworu uzyskanego z próbki żywności. Zgodnie z obowiązującym Rozporządzeniem Ministra Zdrowia bakterie Escherichia coli w wodzie przeznaczonej do spożycia bakteria E. coli powinna być nieobecna.

Bakteria coli, tak jak wszystkie bakterie kałowe, występuje naturalnie w ludzkim kale. Jej liczebność sięga nawet miliarda komórek (10 do potęgi dziewiątej) na 1 g świeżej próbki. Badaniem wykrywającym jej obecność jest posiew.

Objawem świadczącym o zakażeniu układu moczowego jest obecność bakterii coli w moczu. W celu jej wykrycia wykonuje się badanie nazywane posiewem. Z pobranej rano próbki moczu pracownicy laboratorium hodują na pożywce szczepy obecnych w nim bakterii. Jeśli liczba wyhodowanych bakterii sięga 100 000 żywych bakterii jednego typu z 1 mililitra moczu, wynik badania jest dodatni (stwierdza się bakteriomocz).

W rzadkich przypadkach cięższych zakażeń bakterię można zidentyfikować także wykonując posiew z próbki krwi. Obecność E. coli we krwi za każdym razem związana jest z poważnymi objawami chorobowymi.

Bakteria coli ginie pod wpływem kilku rodzajów leków. Skuteczność wykazują między innymi penicylina, cefalosporyny oraz tetracykliny. Po stwierdzeniu zakażenia bakterią coli konieczne jest wprowadzenie antybiotykoterapii, która pozwala usunąć ją z organizmu. W przypadku przyjmowania antybiotyków należy ściśle stosować się do zaleceń lekarza dotyczących zwłaszcza czasu trwania kuracji. Zbyt wczesne jej przerwanie może bowiem doprowadzić do sytuacji, w której pozostałe przy życiu bakterie staną się antybiotykooporne, a przez to o wiele groźniejsze i trudniejsze do zniszczenia.

Trzeba jednak pamiętać, że pałeczka okrężnicy stanowi naturalny składnik flory bakteryjnej jelit i jej całkowite usunięcie może przełożyć się na osłabienie odporności i zaburzenia trawienia. Dlatego podczas antybiotykoterapii stosuje się także probiotyki, jak potocznie nazywa się suplementy diety zawierające żywe bakterie mlekowe, mające zdolność zasiedlania jelita i ochrony jego środowiska przed patogenami. Preparaty takie pozwalają również złagodzić nieprzyjemne objawy uboczne występujące podczas leczenia, związane z dyskomfortem jelitowym, jak również zmniejszyć ryzyko możliwych powikłań, m.in. kandydozy.

Antybiotyki podaje się też profilaktycznie, gdy ryzyko zakażenia E. coli jest wysokie (np. przed lub po operacji na jelicie grubym). W przypadku poważnych i rozległych zakażeń konieczna jest hospitalizacja i leczenie objawowe.