Piramida Maslowa, czyli potrzeby człowieka według hierarchii. Czym jest piramida potrzeb Maslowa i jakich informacji dostarcza?

Abraham Maslow, psycholog amerykański, opublikował w 1943 roku artykuł, w którym przedstawił hierarchię potrzeb człowieka – pełna wersja teorii wyłożona została przez niego 11 lat później w książce „Motywacja i osobowość".

Maslow zaproponował schemat albo strukturę ludzkich potrzeb, która przedstawiana jest w postaci piramidy (Maslow nigdy nie skorzystał z tej graficznej możliwości przedstawienia własnej teorii). Poszczególne piętra piramidy obrazują hierarchię ważności danego typu potrzeb i dążeń. Dolne poziomy piramidy zarezerwowane są dla najbardziej podstawowych i najpilniejszych potrzeb człowieka, takich jak zaspokojenie głodu, zachowanie życia oraz potrzeby seksualne i instynkt rozrodczy. Na wyższych poziomach piramidy Maslowa znajdują się potrzeby, które człowiek zaczyna odczuwać dopiero wówczas, gdy zaspokoi potrzeby podstawowe. Na najwyższym poziomie znajduje się potrzeba samorealizacji.

Cztery pierwsze (licząc od podstawy) poziomy piramidy to:

• potrzeby fizjologiczne,
• potrzeba bezpieczeństwa,
• potrzeba przyjaźni i miłość,
• potrzeba bycia szanowanym.

W przypadku niezaspokojenia potrzeb fizjologicznych pojawią się fizyczne objawy takie jak głód lub choroba. Niezaspokojenie potrzeb z kolejnych poziomów piramidy Maslowa prowadzi do niepokoju i napięcia psychicznego, co może przełożyć się na objawy chorób psychosomatycznych, ale nie musi.

Zdaniem Maslowa, priorytetem dla każdej jednostki jest zaspokojenie potrzeb najbardziej podstawowych. Dopiero wówczas może pojawić się pragnienie zaspokojenia kolejnych poziomów potrzeb. Warto jednak podkreślić, że nie w każdym przypadku się one pojawią – niektórzy ludzie nie widzą potrzeby zaspokajania potrzeb innych niż te podstawowe.

Maslow uwzględniał to, że różne motywacje pochodzące z różnych poziomów hierarchii mogą wystąpić w przypadku danej osoby w tym samym czasie. Z tego względu podzielił poziomy zaspokojenia potrzeb na „względny”, „ogólny” i „główny”. Potrzeby z poziomu „głównego” są dominujące i muszą być zaspokojone na samym początku; dopiero po ich zaspokojeniu człowiek może zająć się dążeniem do zaspokojenia kolejnych (z poziomów „ogólny” oraz „główny”).

Piętra piramidy Maslowa zawierają następujące potrzeby, licząc od najbardziej podstawowych:

1. Potrzeby fizjologiczne takie jak jedzenie, woda, tlen i potrzeby seksualne – jeśli nie są one zaspokojone, dominują nad wszystkimi innymi potrzebami, zaprzątając uwagę i umysł danego człowieka i determinują jego zachowanie.
2. Potrzeba bezpieczeństwa: potrzeba przynależności, opieki i oparcia, wygody, spokoju i wolności od strachu. Potrzeba bezpieczeństwa motywuje do działania, pojawia się, gdy dotychczasowe działania i przyzwyczajenia okazują się mało skuteczne.
3. Potrzeba przynależności, czyli więzi, afirmacji i bycia kochanym – polega na dążeniu do przezwyciężenia osamotnienia, alienacji i obcości; motywuje do nawiązywania bliskich intymnych relacji z innymi ludźmi oraz integracji ze społeczeństwem.
4. Potrzeba szacunku i uznania – jest potrzebą, by wartość i kompetencje jednostki zostały uznane przez innych ludzi; motywuje do dążenia do uznania i prestiżu we własnych oczach i w oczach społeczeństwa; według Maslowa prowadzi do pragnienia potęgi, wyczynu i wolności oraz jest ukrytym motorem dążenia do osiągnięcia wysokiego statusu społecznego, sławy i dominującej pozycji w danej grupie.
5. Potrzeba samorealizacji – tego rodzaju potrzeby motywują człowieka do samorozwoju i przekraczania swoich ograniczeń; do potrzeb z zakresu samorealizacji należą potrzeba harmonii i piękna (potrzeby estetyczne) oraz potrzeby poznawcze takie jak pragnienie wiedzy, chęć zrozumienia oraz dążenie do poznawania coraz to nowych obszarów.
6. Potrzeba bezpieczeństwa to zarówno bezpieczeństwo osobiste, jak i bezpieczeństwo ekonomiczne, zdrowie i dobre samopoczucie oraz zabezpieczenie przed wypadkami i chorobami.
7. Potrzeba przynależności (przyjaźni, więzi społecznych i rodzinnych, intymności i miłości) jest zdaniem Maslowa bardzo ważna i może w niektórych przypadkach stać się bardziej dominująca niż potrzeby fizjologiczne.
8. Potrzeba szacunku obejmuje zarówno potrzebę bycia szanowanym przez innych, jak i potrzebę szacunku do samego siebie. Maslow określał ten pierwszy rodzaj potrzeby szacunku potrzebą „niższą”, zaś drugi – „wyższą”.

Piramida potrzeb Maslowa budzi po dziś dzień spore kontrowersje. Krytycy zarzucają teorii Maslowa między innymi to, że powstała przy uwzględnieniu niewielkiej próbki badanych, przede wszystkim ludzi wybitnych i nieprzeciętnie uzdolnionych. Maslow nie wziął pod uwagę ludzi psychicznie chorych i mających różnego rodzaju defekty oraz tych przeciętnych.

Najnowsze badania psychologiczne potwierdzają istnienie uniwersalnych ludzkich potrzeb, jednak piramida potrzeb Maslowa jest podważana jako zbyt wyidealizowana i nieprzystająca do realiów ludzkiego życia oraz dynamiki ludzkich wyborów. Wskazuje się na fakt, że w różnych grupach wiekowych różne potrzeby wskazywane są przez ankietowanych jako bardziej podstawowe.

Doświadczenia wojenne pokazują, że potrzeby człowieka należy być może podzielić w nieco inny sposób niż proponuje to piramida Maslowa. Proponowany jest podział na dwa poziomy:

• potrzeba przetrwania (potrzeby fizjologiczne i bezpieczeństwa),
• potrzeby psychologiczne (miłość, poczucie własnej wartości i samorealizacja),

lub na trzy poziomy:

• potrzeby fizjologiczne,
• potrzeba bezpieczeństwa,
• potrzeby psychologiczne.

Wskazuje się na fakt, że hierarchia potrzeb różni się w czasie wojny i w czasach pokoju. Podczas wojny priorytetem jest zaspokojenie potrzeb fizjologicznych i bezpieczeństwa, przy czym stanowią one dwie niezależne potrzeby. W czasie pokoju potrzeby fizjologiczne i potrzeby związane z poczuciem bezpieczeństwa w wielu przypadkach łączą się w jedną kategorię.

Alternatywny wobec piramidy potrzeb człowieka wg Maslowa opis podał polski antropolog Bronisław Malinowski. Według teorii Malinowskiego jest siedem rodzajów potrzeb (licząc od najbardziej podstawowych):

• metabolizm,
• reprodukcja,
• odpowiednie warunki bytowania,
• bezpieczeństwo,
• mobilność,
• rozwój,
• zdrowie.

Teoria Maslowa jest też krytykowana za brak uwzględnienia różnicy pomiędzy potrzebami w społeczeństwach indywidualistycznych i w społeczeństwach kolektywistycznych. Potrzeby w społeczeństwach indywidualistycznych mają według krytyków propozycji Maslowa charakter bardziej egocentryczny niż w społeczeństwach kolektywistycznych; samorealizacja znajduje się wówczas na szczycie piramidy. W społeczeństwach kolektywistycznych potrzeby akceptacji i wspólnoty są natomiast stawiane wyżej niż potrzeba indywidualnej samorealizacji i samodoskonalenia.

Jak rozpoznać talent u dziecka?