Rak pęcherza moczowego – objawy choroby, diagnostyka, metody leczenia i rokowania

Rak pęcherza to jeden z najczęściej występujących nowotworów złośliwych. Jak dowodzą dane statystyczne, na wystąpienie choroby najbardziej narażeni są mężczyźni – u panów nowotwór pęcherza moczowego pojawia się aż 4 razy częściej niż u kobiet. Czynnikiem ryzyka jest też wiek – choroba najczęściej rozpoznawana jest między 6. a 7. dekadą życia.

W Polsce 7 proc. przypadków nowotworów złośliwych u mężczyzn dotyczy pęcherza. U kobiet ten rodzaj nowotworu stanowi 2 proc. wszystkich przypadków. Każdego roku nowotwory pęcherza doprowadzają do śmierci ponad 3000 Polaków. Współczynnik umieralności osób chorych na nowotwór pęcherza jest w Polsce jednym z najwyższych wśród wszystkich krajów Unii Europejskiej pomimo faktu, że częstość zachorowań utrzymuje się poniżej średniej dla krajów unijnych.

Rak pęcherza – rodzaje nowotworów

Rak pęcherza może przybrać jedną z kilku form. Najpowszechniej występujące odmiany tego nowotworu to:

• rak z nabłonka przejściowego,
• rak płaskonabłonkowy,
• rak z nabłonka gruczołowego.

Najczęściej diagnozowanym nowotworem pęcherza jest rak z nabłonka przejściowego, czyli urotelialny. Odmiana ta rozwija się w dwojaki sposób – brodawczakowaty lub niebrodawczakowaty. W pierwszym przypadku nowotwór charakteryzuje się formą guza z licznymi brodawkami, którego średnica nie przekracza kilku centymetrów. Guz najczęściej wzrasta w kierunku światła pęcherza. Taka budowa najczęściej cechuje chorobę o małym stopniu złośliwości. Natomiasy guzy lite, na powierzchni których występują owrzodzenia i martwica, są charakterystyczne dla nowotworu o większej złośliwości. Tego typu zmiany często naciekają zdrowe, sąsiadujące tkanki i mają tendencję do nawrotów. Przerzuty mogą w tym przypadku wystąpić nawet w odległych narządach. Nowotwory niebrodawczakowate wykazują znaczną inwazyjność, co oznacza, że szybko naciekają inne tkanki. 

Z kolei Nowotwór płaskonabłonkowy najczęściej wykazuje znacznie bardziej agresywny przebieg niż rak z nabłonka przejściowego. Rak gruczołowy, nazywany także gruczolakorakiem, może być następstwem przebytej radioterapii lub często nawracających infekcji układu moczowego. 

Rak pęcherza – przyczyny rozwoju

Rak pęcherza należy do grupy nowotworów, których etiologia nie została do końca poznana. Uważa się, że jednym z czynników, które zwiększają ryzyko zachorowania, jest nałogowe palenie tytoniu. W grupie ryzyka znajdują się też osoby, u których wystąpiła długotrwała ekspozycja na działanie czynników toksycznych. Wpływ na rozwój choroby może wywierać długotrwałe przyjmowanie niektórych leków, m.in. cyklofosfamidu i fenacetyny. 

Czynnikiem rozwoju raka pęcherza może być przywra krwi (Schistosoma haemotobium), pasożyt bytujący w środowisku wodnym, najbardziej rozpowszechniony w krajach Afryki i Azji. Przywra przenika przez skórę człowieka podczas kąpieli w zanieczyszczonej wodzie. Jest odpowiedzialna za metaplazję nabłonka przejściowego, który w wyniku jej działalności przyjmuje postać nabłonka płaskiego, co może doprowadzić do nowotworzenia. 

Według dość nowych badań do rozwoju raka pęcherza moczowego może przyczynić się wieloletnie spożywanie wody z zawartością chloru. Zawierającą go kranówkę dobrze więc gotować przed spożyciem, a najlepiej korzystać z filtrów do wody z wkładem węglowym, usuwającym pozostałości tego składnika.

Rak pęcherza – objawy

Rak pęcherza w pierwszym stadium rozwoju nie daje żadnych wyraźnych symptomów. Pierwszym zauważalnym objawem jest przeważnie krwiomocz. Nie towarzyszą temu dolegliwości bólowe, przez co łatwo zignorować ten objaw. Krwiomocz może zniknąć samoczynnie, ale cechuje się znaczą nawrotowością.
Inne objawy raka pęcherza moczowego to m.in.:

• uczucie silnego parcia na pęcherz,
• częstomocz,
• skąpomocz,
• ból towarzyszący oddawaniu moczu,
• ból zlokalizowany nad spojeniem łonowym,
• ból w odcinku lędźwiowym kręgosłupa,
• guz w okolicy nadłonowej (staje się wyczuwalny w badaniu palpacyjnym dopiero w zaawansowanym stadium choroby).

Symptomy nowotworu pęcherza nie są charakterystyczne i łatwo można je pomylić z innymi dolegliwościami układu moczowego. W przypadku zaobserwowania niepokojących objawów, nie należy podejmować prób leczenia na własną rękę. Im wcześniej nowotwór zostanie wykryty, tym większa jest szansa na wyleczenie. 

Rak pęcherza – rozpoznanie choroby

Rak pęcherza jest diagnozowany przez urologa. W pierwszej kolejności zlecana jest cystoskopia. Badanie polega na wprowadzeniu przyrządu diagnostycznego przez cewkę moczową. Umożliwia to przyjrzenie się jego wnętrzu i pobranie próbki do badań mikroskopowych i histopatologicznych. Badanie pod mikroskopem umożliwia rozpoznanie komórek charakterystycznych dla danej odmiany nowotworu.

Lekarz może zlecić wykonanie badania obrazowego (m.in. tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego) celem oceny zmian w drogach moczowych i w węzłach chłonnych. Badanie obrazowe pomaga też rozpoznać ewentualne przerzuty do innych narządów. W niektórych przypadkach może zaistnieć konieczność wykonania urografii i rezonansu magnetycznego. 

Rak pęcherza moczowego – leczenie

Rak pęcherza podlega leczeniu właściwemu dla zdiagnozowanej odmiany nowotworu. Na dobór terapii wpływa także tempo rozwoju zmian nowotworowych oraz zajęcie węzłów chłonnych czy innych narządów.

Najskuteczniejszą metodą leczenia jest operacja. W przypadku mniejszych zmian o charakterze powierzchownym lekarz może zadecydować o przeprowadzeniu przezcewkowej radykalnej elektrosekcji guza. Zabieg polega na usunięciu zmian nowotworowych przyrządem wprowadzonym do pęcherza przez cewkę moczową. Usunięte tkanki podlegają badaniu, które ma ocenić stopień złośliwości raka oraz głębokość nacieku. Zabieg trwa kilkadziesiąt minut i jest przeprowadzany w znieczuleniu ogólnym. Jeżeli w toku prowadzonych badań stwierdzono znaczne ryzyko nawrotu choroby, wdrażane jest leczenie adjuwantowe. Stosowana jest terapia biologiczna, w ramach której do pęcherza podawana jest szczepionka BCG. Równolegle wprowadzony może być interferon i cytostatyki. 

Rak pęcherza w zaawansowanym stadium wymaga częściowego lub całkowitego usunięcia pęcherza moczowego. W takiej sytuacji konieczne jest połączenie moczowodów z powłokami skórnymi, celem umożliwienia odprowadzenia moczu do wymiennego worka (urostomia). W niektórych przypadkach podejmowany jest zabieg odtworzenia pęcherza z jelita grubego. Ze względu na budowę anatomiczną, taki zabieg częściej wykonywany jest u mężczyzn (stwarza mniejsze ryzyko wystąpienia nietrzymania moczu).

Jeżeli pacjent nie wyraził zgody na operację usunięcia pęcherza moczowego lub gdy istnieje ku temu przeciwwskazanie, stosowana jest radioterapia. Natomiast chemioterapia służy zmniejszeniu dolegliwości bólowych w najbardziej zaawansowanym stadium choroby lub stanowi leczenie wspomagające dla innych metod.

Rak pęcherza – rokowania

Rak pęcherza o niskim stopniu złośliwości i niskim stopniu zaawansowania daje dobre rokowanie. Nowotwór zaawansowany w stopniu Ta, Tis, T1 daje 70-procentową szansę na przeżycie 5 lat. W klasyfikacji TNM oznaczenia te sygnalizują charakter nowotworu powierzchowny i ograniczony do błony śluzowej (Ta-Tis) oraz podśluzowej (T1), przy czym T1 oznacza guzy małe, o średnicy poniżej 2 cm. W klasyfikacji guzów nowotworowych Tis oznacza przy tym zmianę in situ, która nie mogła spowodować przerzutów do innych narządów. W przypadku raka wymagającego usunięcia pęcherza, szansa przeżycia 5 lat wynosi 20 procent.