Sromotnik bezwstydny – grzyb niejadalny i śmierdzący, ale leczniczy i ceniony jako przysmak. Czy sromotnik bezwstydny jest trujący?

Sromotnik bezwstydny, inaczej wstydliwy lub smrodliwy (Phallus impudicus), to grzyb niejadalny, który owocuje od lipca do listopada. W Polsce występuje pospolicie zarówno w lasach iglastych, jak i liściastych. Rośnie głównie w klimacie umiarkowanym w tempie rekordowym wśród grzybów.

Początkowo owocnik ma białawy kolor oraz kształt i wielkość kurzego jaja, czym przypomina niedojrzałą purchawicę olbrzymią, zwaną też czasznicą. Tak zwana purchawka to przy tym grzyb częściowo jadalny, co dotyczy owocników odpowiednio młodych.

Gdy wewnątrz młodego sromotnika dojrzeją zarodniki, „czarcie jajo” pęka i wyrasta z nich podłużny owocnik właściwy (receptakl), który osiąga wielkość 10-20 cm, a nawet więcej.

Dorosły osobnik sromotnika bezwstydnego składa się z białego, pustego w środku trzonu o porowatej powierzchni oraz kapelusza w kształcie dzwonu lub naparstka, który ma żebrowaną powierzchnię w oliwkowozielonym kolorze. Stanowi ją masa zarodnikowa, która z czasem skapuje, przyciągając zapachem padliny głównie muchy.

Sromotnik bezwstydny ma też wiele nazw tradycyjnych, które różnią się w zależności od regionu – to m.in. słupiak cuchnący, śmierdziak, sromnik, panna-bedłka czy bedłka pańska, świeczka, węże jajo, czarcie jajo czy jajczak – również dlatego, że tak jak jaja kurze zawiera charakterystycznie pachnące siarczki.

Sromotnik ma też inne gatunki, jak np. sromotnik fiołkowy (Phallus hadriani) o zgodnym z nazwą odcieniu i słabszym zapachu. Ten niejadalny grzyb spotkać można nad Bałtykiem, zwłaszcza na wydmach, choć jest bardzo rzadki. Wydziela zapach odchodów, a nie śmierdzi tylko jako „jajo”.

Natomiast Phallus indusiatus to podobny grzyb rosnący w klimacie tropikalnym, który tworzy wokół siebie charakterystyczną białą siatkę. Jest w pełni jadalny, a nawet ceniony jako smaczny grzyb kulinarny afrodyzjak. W Chinach nosi nazwę zhu sun lub zhu sheng i rośnie w zagajnikach bambusowych.

Sromotnik bywa również określeniem muchomora sromotnikowego, który należy do najbardziej trujących polskich grzybów, a jego spożycie w 90 proc. przypadków jest śmiertelne. To właśnie ten grzyb bywa mylony z jadalną czubajką kanią, co dotyczy zwłaszcza dorosłych osobników.

Sromotnik bezwstydny jest uważany za grzyb niejadalny ze względu na cuchnący zapach, lecz młode, niedojrzałe owocniki są spożywane przez smakoszy tego grzyba nawet na surowo. Ich zapach ma przypominać przy tym rzodkiewki. Do przygotowania np. na patelni nadaje się jednak tylko część jaja po usunięciu skóry i galaretowatej zarodni i jej skórki.

W niektórych krajach, takich jak Francja czy Niemcy jedzone są też dojrzałe owocniki po usunięciu lepkiego śluzu, a nawet stosowane są jako przyprawa.

Należy jednak pamiętać, że zawarte w sromotniku związki mają silne właściwości, m.in. stosuje się je do wytwarzania leków przeciwzakrzepowych, może więc mieć potencjalne działanie wywołujące krwotok.

Właściwości sromotnika bezwstydnego są porównywane do działania azjatyckiego grzyba shiitake, m.in. w zakresie poprawy lipidogramu i ciśnienia krwi.

Uważa się, że sromotnik bezwstydny ma najsilniejsze właściwości lecznicze pośród europejskich grzybów.

Nalewka z młodych owocników była stosowana tradycyjni na bóle brzucha, zapalenie i wrzody żołądka, choroby nerek, dnę moczanową, astmę oskrzelową i gruźlicę do okładów na bóle stawów i reumatyzm oraz przemywania ran, w tym odleżyn, ukąszeń, poparzeń, wysypki zakaźnej.

Związki aktywne sromotnika bezwstydnego wykazują ponadto właściwości przeciwwirusowe, antybakteryjne, antyoksydacyjne, przeciwzapalne i immunostymulujące. Działanie to wynika z obecności cennych związków aktywnych, m.in. polisacharydów, glukanów, polifenoli, fosfolipidów i peptydów, a także nienasyconych kwasów tłuszczowych i błonnika w formie chityny.

Grzybowe polisacharydy znane są ponadto z działania osłaniającego wątrobę, a także chroniącego organizm przed działaniem toksyn i szkodliwego promieniowania.

Sromotnik bezwstydny uważany jest ponadto za środek antynowotworowy, przy czym często stosuje się go wraz z innymi grzybami leczniczymi, takimi hak shiitake, reishi czy maitake. Jego właściwości zostały potwierdzone w badaniach, wykazano też jednak możliwy niekorzystny wpływ związków grzyba na męską płodność, a dokładniej – produkcję spermy. Działania uboczne i przeciwwskazania do przyjmowania grzyba muszą jeszcze zostać ustalone.

Dopóki kwestia ta nie zostanie wyjaśniona, bezpieczniej korzystać z nalewek z grzyba jedynie zewnętrznie, a także stosować go w formie maści, w której ma udowodnione działanie wspomagające regenerację uszkodzonej skóry.

ZOBACZ: Jak nie zatruć się grzybami?