Niepokalanek – właściwości, działanie i zastosowania. Niepokalanek na PMS, menopauzę, andropauzę i inne schorzenia. Na co pomaga to zioło

Niepokalanek mnisi (Vitex agnus-castus), zwany też niepokalankiem pospolitym oraz niepokalankiem pieprzowym to roślina z rodziny werbenowatych. Ma formę krzewu lub niewielkiego drzewa. Jego kwiaty mają niebieskofioletowy kolor i są zebrane w wiechowate kwiatostany na szczytach pędów. Natomiast owoce przypominają z wyglądu pieprz i są bogate w substancje, które regulują poziom hormonów, zwłaszcza estrogenów.

Niepokalanek pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego i Azji zachodniej oraz środkowej, występuje też naturalnie w północnych Indiach, w Albanii i Maroku oraz w Ameryce Północnej (w stanach południowo-wschodnich). Niepokalanek może też być uprawiany w naszym klimacie, choć zdarza się, że ze względu na niskie temperatury nie zdąży zaowocować, roślina jest też wrażliwa na przemarzanie.

Surowcem leczniczym są owoce niepokalanka. Najbardziej wartościowe są świeże, jednak stosuje się również suszone. Można je także wykorzystywać w kuchni jako przyprawę – mają ostry smak, aromatem przypominają pieprz. Właściwości lecznicze mają także kwiaty oraz liście niepokalanka.

Niepokalanek zawiera cenne substancje o właściwościach leczniczych. Są to: flawonoidy (luteolina, kastycyna do 0,2%, penduletyna, chrysosplenol, izowiteksyna, orientyna), garbniki, glikozydy irydoidowe (agnuzyd do 0,5%; aukubina), diterpeny labdanowe (rotundifuran do 0,3%, klerodadienol), tłuszcze (olej tłusty) oraz olejek eteryczny o wysokiej zawartości takich związków bioaktywnych jak alfa-pinen, beta-felandren, sabinen, 4-terpineol, beta-kariofilen i germakran B.

W kwiatach niepokalanka obecne są ketosteroidy takie jak progesteron, 17-alfa-hydroksyprogesteron, testosteron i epitestosteron, natomiast liście tej rośliny zawierają androstenedion. Te związki znajdują się również w owocach. W owocach, liściach, kwiatach, korze występują diterpeny labdanowe, w tym agnuzyd i agnuskastozyd A, B, C, specyficzne dla tej rośliny.

Bioaktywne związki chemiczne zawarte w niepokalanku mają właściwości wpływające na regulację poziomu hormonów we krwi, co jest szczególnie ważne dla kobiet cierpiących na zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS). W pierwszej fazie cyklu rośnie poziom estrogenów, w drugiej zaś zwiększa się stężenie we krwi progesteronu. Jeśli ilość tego hormonu jest zbyt mała, może dojść do zaburzenia równowagi hormonalnej. Kolejnym hormonem, który powoduje objawy PMS (zmienność nastrojów, bóle głowy, bolesność piersi) jest prolaktyna, która wydzielana jest przez przysadkę mózgową. Zwiększony poziom prolaktyny może być spowodowany stresem lub zaburzeniami hormonalnymi na tle nowotworowym, prowadzi też zwykle do zaburzeń miesiączkowania. Niepokalanek reguluje cykle miesiączkowe i wpływa korzystnie na równowagę hormonalną. Zmniejsza wydzielanie prolaktyny i stabilizuje poziom progesteronu.

Ze względu na właściwości regulujące poziom hormonów niepokalanek ma też korzystne działanie w okresie menopauzy u kobiet i andropauzy u mężczyzn. Zmniejsza drażliwość, stabilizuje nastrój i łagodzi objawy związane z przekwitaniem.

Niepokalanek mnisi ma też działanie odkażające, moczopędne, żółciopędne, rozkurczowe, uspokajające, napotne i przeciwgorączkowe. Łagodzi bóle głowy i zmniejsza obrzęki oraz bolesne obrzmienie piersi.

Niepokalanek ma działanie antyseptyczne: hamuje rozwój bakterii z rodzaju Bacillus cereus, Bacillus megaterium, Escherichia coli i Staphyllococcus aureus (gronkowiec złocisty). Działa również grzybobójczo oraz przeciwnowotworowo: może być pomocny w profilaktyce i leczeniu raka jelita grubego, żołądka, jajnika, szyjki macicy i płuc.

Działanie niepokalanka na układ hormonalny jest powolne, dlatego zioło to należy przyjmować regularnie i przez długi czas (co najmniej trzy miesiące). Przyjmowany sporadycznie niepokalanek może być pomocny w leczeniu stanów zapalnych przewodu pokarmowego i układu oddechowego, przeziębienia, grypy, anginy i alergii. Wspomaga procesy przemiany materii, zmniejsza gorączkę i wspomaga krążenie limfy. Działa też uspokajająco, moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo i antyseptycznie, wspomaga również pracę serca. Usprawnia krążenie krwi w kończynach i mózgu, dzięki czemu wspomaga dotlenienie tego organu.

Niepokalanek ma działanie estrogenne (działa na receptory alfa i beta) oraz zmniejsza wydzielanie prolaktyny przez przysadkę mózgową. Z tego względu stosowany jest przy zbyt wysokim poziomie prolaktyny, w celu przywrócenia regularnych cykli miesiączkowych, w terapii wspomagającej przy zespole napięcia przedmiesiączkowego, do złagodzenia objawów menopauzy i andropauzy oraz przy bolesności piersi (prolaktyna jest hormonem odpowiedzialnym za laktację). Niepokalanek jest też bardzo skuteczny w leczeniu trądziku prolaktynozależnego.

Niepokalanek mnisi tradycyjnie stosowany był do leczenia zaburzeń menstruacyjnych, takich jak nieregularne cykle, cykle bezowulacyjne oraz nadmierne krwawienie i krwawienia śródokresowe.

Z uwagi na to, że niepokalanek mnisi stymuluje wydzielanie hormonów płciowych, stosuje się go także w medycynie naturalnej do leczenia niepłodności u kobiet. Niepokalanek reguluje cykle miesiączkowe i zwiększa częstotliwość cykli owulacyjnych, co zwiększa prawdopodobieństwo zajścia w ciążę.

W przypadku kobiet karmiących piersią niepokalanek mnisi może być stosowany do terapii problemów z laktacją. Należy jednak pamiętać, że ewentualne zastosowanie w tym celu naparu z niepokalanka warto skonsultować z lekarzem, ponieważ kłopoty z laktacją niekoniecznie spowodowane są poziomem prolaktyny.

Niepokalanek mnisi stosować mogą także mężczyźni – jest pomocny przy problemach z przedwczesnym wytryskiem, łagodzi też nadmierne napięcie seksualne oraz objawy andropauzy (czyli przekwitania u mężczyzn).

Z owoców niepokalanka mnisiego można robić nalewkę – najlepsze w tym celu są świeże owoce, ponieważ mają najwięcej cennych właściwości. Nalewka i syrop z niepokalanka mają działanie wykrztuśne i przeciwkaszlowe, pomogą też w przypadku kataru.
Dostępne są także gotowe tabletki oraz krople zawierające wyciąg z niepokalanka.
Owoce niepokalanka mnisiego są dość ostre w smaku i mogą być stosowane w celach kulinarnych jako zamiennik pieprzu. Z nasion niepokalanka wytłaczany jest też olej, który ma zastosowanie w kuchni i do celów kosmetycznych. Liście niepokalanka można dodawać do piwa zamiast chmielu.

W pierwszym tygodniu stosowania niepokalanka (w postaci naparów, syropu lub tabletek) mogą pojawić się nudności. Działanie niepokalanka może zwiększać równoczesne stosowanie leków zawierających progesteron lub gestageny, na przykład doustnych środków antykoncepcyjnych.

Nie zaleca się stosowania niepokalanka łącznie z doustną antykoncepcją i hormonalną terapią zastępczą. Nie należy go także łączyć z lekami przeciwdopaminowymi. Stosowanie niepokalanka jest także niewskazane w przypadku nowotworów piersi.
Nie zaleca się przyjmować preparatów z niepokalankiem w czasie ciąży, ponieważ brak jest badań potwierdzających jego bezpieczeństwo stosowania podczas ciąży.

Należy pamiętać, że niepokalanek w małych dawkach pobudza uwalnianie prolaktyny (ma zatem działanie pobudzające laktację), natomiast w dużych dawkach zmniejsza ilość prolaktyny wydzielaną przez przysadkę mózgową.