Haluksy – jak powstają? Na czym polega leczenie haluksów? Kiedy konieczna jest operacja, a kiedy sprawdzą się buty, wkładki i aparaty?

Haluks (hallux valgus), inaczej halluks lub paluch koślawy, to choroba zwyrodnieniowa kości i stawu dużego palca u stopy. W miarę rozwoju schorzenia paluch zaczyna coraz mocniej odginać się w kierunku pozostałych palców stopy, tworząc początkowo jedynie niedogodność estetyczną. Z czasem jednak kość palucha wypycha na zewnątrz głowę pierwszej kości śródstopia, a staw łączący paliczek z kością śródstopia coraz mocniej wystaje na zewnątrz. Pojawia się ból, widać też zaczerwienienie na skórze.

Dolegliwości wywoływane przez deformację bywają początkowo lekceważone, a tymczasem dość szybko przybieraona postać, którą trudno ignorować. Z czasem powstaje też na stopie bolesna narośl. Haluksom mogą towarzyszyć także wysiękowe zapalenia kaletki stawowej, które potęgują ból, jak również podwichnięcia stawu śródstopno-palcowego.

Haluksy częściej rozwijają u kobiet niż w przypadku mężczyzn. Skłonność ta wynika ze słabszej budowy więzadeł stopy, a także z faktu, że kobiety często noszą wąskie obuwie, zwłaszcza na wysokim obcasie.

Do przyczyn powstawania haluksów należą również:

• predyspozycje genetyczne (w rzadkich przypadkach do koślawienia palucha dochodzi już u dzieci),
• specyficzna budowa stopy (długie palce),
• choroby reumatyczne,
• stojące zajęcie,
• nadwaga i otyłość,
• płaskostopie poprzeczne.

Szczególnie silnym czynnikiem prowadzącym do powstawania haluksów są mechanizmy dziedziczenia. Po rodzicach można odziedziczyć słabą budowę tkanki łącznej w stopie, kształt palców (stopa egipska – paluch dłuższy niż drugi palec), nieprawidłowy kształt stawu śródstopno-palcowego. Wszystkie te cechy budowy stopy znacznie zwiększają ryzyko powstania haluksów.

W jaki sposób noszenie butów na wysokim obcasie może przyczynić się do rozwoju haluksów? Uniesienie pięty sprawia, że ciężar ciała jest przekładany na przód stopy. Jej wewnętrzna krawędź jest przeciążona, a paluch stopniowo traci siłę. Wąskie noski butów dodatkowo pogarszają ten efekt, ponieważ ściskają palce, utrwalając ich nienaturalne położenie.

Nawet gdy w rodzinie występują skłonności do deformacji stawu śródstopno-palcowego, można w pewnym stopniu zapobiegać jej rozwojowi poprzez:

• noszenie wygodnych butów,
• zakładanie obuwia na wysokich obcasach i o wąskich noskach jedynie na wyjątkowe okazje, nie na co dzień,
• chodzenie po domu boso,
• ćwiczenie mięśni stóp m.in. poprzez łapanie palcami zwiniętego ręcznika lub piłeczki,
• pozbycie się nadmiaru kilogramów.

Gdy tylko pojawią się pierwsze objawy skrzywienia palucha, trzeba wybrać się do ortopedy i fizjoterapeuty. Zlecone ćwiczenia, aparaty na haluksy lub wkładki do butów mogą zatrzymać rozwój zwyrodnienia.

Pacjenci, którzy trafiają do ortopedy z zaawansowanym problemem haluksów, często cierpią już z ich powodu w codziennym życiu. Zaleceniem bywa wtedy operacja haluksów. Choć jednak brzmi to strasznie, może znacząco poprawić komfort życia pacjenta.

Operacja haluksów ma dość złą sławę. Mówi się, że zatrzymuje pacjenta w domu na długie tygodnie. Stopę usztywnia się drutami Kirschnera (stosowane wewnętrznie druty stabilizujące odłamy kostne) i gipsem, a rekonwalescencja jest bardzo bolesna. Dziś odchodzi się od stosowania tych tradycyjnych metod, jednak operacje (zwłaszcza refundowane) nadal bywają wykonywane w ten sposób.

Metody operowania haluksów są różne, w zależności od stopnia deformacji i rokowań. Leczenie operacyjne haluksów odbywa się w znieczuleniu ogólnym lub miejscowym, a po zabiegu pacjent dość szybko zaczyna chodzić w specjalnym, ortopedycznym bucie.

Do najpopularniejszych metod operowania haluksów można zaliczyć:

• Osteotomia Chevron – operacja dotyczy głowy kości śródstopia, jest jedną z najczęściej stosowanych metod operowania haluksów. Stosuje się ją w leczeniu niezbyt dużych deformacji stawu. Polega na wycięciu części kości i ustabilizowaniu stawu śrubą lub szwem. Osiągnięcie niemal całkowitej sprawności stopy po zabiegu zajmuje około 3-4 miesięcy. Rekonwalescencji często towarzyszy duży obrzęk, nawet przez kilka miesięcy.
• Metoda Scarf – przecięcie i ponowne stabilne zespolenie kości za pomocą śrub. Po zabiegu wykonanym tą metodą nie stosuje się opatrunku gipsowego. Rekonwalescencja jest szczególnie krótka - już po 2-3 dniach od zabiegu pacjent chodzi w specjalnym bucie, a po upływie 6 tygodni wraca do zwykłego obuwia.
• Osteotomie klinowe i półkuliste – to korekcja haluksa polegająca na wycięciu klina kostnego. Różnice pomiędzy poszczególnymi technikami polegają na odmiennych kształtach nacięć kości.
• Leczenie haluksów laserem – laseroterapia, czyli metoda bez użycia skalpela jest stosowana w nowoczesnych klinikach. Możliwość jej wykorzystania zależy w dużej mierze od wielkości i rozległości zwyrodnienia.

Jak wybrać sposób leczenia? Na pewno warto wybrać się do kliniki chirurgicznej wyspecjalizowanej w leczeniu haluksów. Pracujący tam chirurdzy wykonują takie operacje często, mają w nich wprawę i duże doświadczenie.

Wielu pacjentów zwleka z operacją, próbując leczyć haluksy domowymi sposobami. Warto pamiętać, że zaniedbane zwyrodnienie rzutuje na sprawność całej stopy, a następnie kolana, biodra, kręgosłupa, a nawet barku – stopy są podporą całego ciała. Co więcej, ich kości stanowią skomplikowany mechanizm, w którym wszystko jest połączone. Jeśli jeden staw nie działa prawidłowo, rzutuje to na inne stawy.

Bezoperacyjne leczenie haluksów jest możliwe, zanim zwyrodnienie mocno się rozwinie. Buty na haluksy, specjalnie dobrane ćwiczenia i wkładki mogą sprawić, że skrzywienie palucha cofnie się lub przestanie pogłębiać. Wśród nieoperacyjnych metod można też wymienić aparaty, szyny i plastry korekcyjne. Każda z tych metod działa inaczej i przynosi nieco inne skutki, dlatego często zaleca się ich łączenie. Są to m.in.:

• Aparaty na haluksy – pacjent zakłada je na dzień lub na noc. Odpowiednio wyregulowane, korygują wadę i znacznie zmniejszają ból.
• Hallufixy – szyny ortopedyczne, dzięki którym można wyleczyć haluks w początkowym stadium rozwoju.
• Separatory na palce i kliny – zapobiegają zbliżaniu się palców. Można je komfortowo nosić nawet przez cały dzień. Są wykonane z masy żelowej, dzięki czemu nie wywołują uczucia ucisku i nie obcierają.
• Buty na haluksy – to nie tyle specjalne obuwie korekcyjne, co obuwie codzienne, wykonane z uwzględnieniem potrzeb pacjentów cierpiących z powodu zwyrodnień stóp. Są wykonane z miękkich, naturalnych materiałów i mają dość szerokie, wygodne noski. Wygodne buty na haluksy nie muszą być brzydkie ani nudne – przeciwnie, wiele firm zajmuje się dziś tworzeniem takiego obuwia o wysokich standardach estetycznych. Warto zapoznać się z ich ofertą. Noszenie zwykłego obuwia przy zaawansowanych haluksach jest niekomfortowe, a niekiedy naprawdę bolesne lub wręcz niemożliwe.
• Wkładki na haluksy – korygują często występujące wraz z haluksami płaskostopie poprzeczne i pomagają prawidłowo rozłożyć ciężar ciała na stopach. Chodzenie jest dzięki nim mniej bolesne lub całkiem bezbolesne, a nieprawidłowe położenie palucha koryguje się.
• Osłony i plastry na haluksy – można je kupić w sklepach ortopedycznych i ze sprzętami do rehabilitacji. Zawierają olejki eteryczne łagodzące ból i obrzęk. Ich działanie ma charakter doraźny i nie usuwa przyczyny problemów.

Specjalne ćwiczenia nóg są polecane nie tylko w profilaktyce haluksów. Pomagają usprawnić stopę, nawet gdy deformacja stawu zaczęła się już pojawiać. Najprostsze ćwiczenie polega na chwytaniu palcami dłoni za paluch stopy i odginaniu go od pozostałych palców (niezbyt mocno, tak, by nie powodować bólu). Warto też ćwiczyć chwytanie stopami drobnych przedmiotów, a także wykonywać automasaż tej części ciała. Pomocne są zarówno drewniane masażery z wypustkami korzystnie, jak i specjalne piankowe rollery i piłeczki.

ZOBACZ: Dlaczego w płaskostopiem należy walczyć już od najmłodszych lat?