Berberys ma właściwości lecznicze. Zobacz, do czego wykorzystać jego owoce i liście. Czy berberys może być trujący?

Berberys, znany też jako kwaśnica, to krzew z rodziny berberysowatych. Wyróżnia się ok. 450 gatunków berberysów, które rosną w prawie wszystkich strefach klimatycznych i są często sadzone w parkach i ogrodach jako krzewy ozdobne. W Polsce dziko rosnącym gatunkiem jest berberys zwyczajny.

Berberys zwyczajny lub pospolity (Berberis vulgaris) jest rośliną leczniczą, której właściwości cenione były już w starożytnym Babilonie i Indiach. O leczniczych zastosowaniach rośliny pisała też Hildegarda z Bingen (uzdrowicielka uznana za świętą).

Surowcem zielarskim są owoce, a także liście, kora i korzeń berberysu zwyczajnego. Korzeni obecnie się nie pozyskuje, ponieważ wiąże się to ze zniszczeniem krzewu; z tego samego względu rzadko pobierana jest kora. Liście berberysu zbiera się wiosną i suszy w temperaturze pokojowej.

Owoce berberysu to niezbyt duże, podłużne, ciemnoczerwone jagody. Należy je zbierać, zanim całkowicie dojrzeją – w przeciwnym razie stają się bardzo miękkie i łatwo się gniotą. Suszy się je w temperaturze do 40 stopni Celsjusza.

Liście, owoce i kora berberysu zawierają wiele cennych składników, które wykazują przede wszystkim działania bakteriobójcze i przeciwzapalne. Należą do nich:

• alkaloidy takie jak berberyna i berbamina, a także inne (oksykantyna, narkotyna, palmatyna, protopina i kryptopina),
• polifenole i fenole,
• garbniki,
• żywice,
• wosk.

Owoce berberysu zawierają przede wszystkim antocyjany, bioflawonoidy (np. witaminę P i rutynę), kwas askorbinowy, czyli witaminę C (ok. 1,5 proc.), kwasy organiczne (jabłkowy, cytrynowy, winowy, bursztynowy) oraz pektyny, karotenoidy, w tym prowitaminę A (beta-karoten) oraz luteinę, a także sole mineralne.

Berberys wykazuje właściwości antybiotyczne i wspomagające leczenie wielu chorób. Wyciągi z liści, owoców i kory berberysu są źródłem berberyny, która działa żółciotwórczo, żółciopędnie, przeciwbólowo i przeciwzapalnie. Zapobiega biegunkom i łagodzi dolegliwości reumatyczne, ma też właściwości rozkurczające mięśnie gładkie. Ma również działanie antyseptyczne i przeciwdziała rozwojowi roztoczy oraz grzybów.

Z kolei narkotyna zawarta w berberysie ma właściwości pobudzające ośrodek oddechowy. Działa wykrztuśnie i przeciwkaszlowo, zwiększa też działanie leków przeciwbólowych takich jak kodeina i morfina.

Berberys wykazuje działanie:

• bakteriobójcze i bakteriostatyczne oraz pierwotniakobójcze,
• wspomagające pracę nerek – moczopędne, odkażające drogi moczowe, zmniejszające obrzęki,
• obniżające ciśnienie krwi,
• przeciwzapalne,
• wspomagające krążenie żylne,
• regulujące przemianę materii,
• zapobiegające arytmii serca,
• wspomagające leczenie chorób skórnych na tle bakteryjnym, wirusowym i pasożytniczym,
• wspomagające pracę układu odpornościowego,
• przeciwbólowe i rozkurczowe na mięśnie gładkie, dzięki czemu łagodzą dolegliwości takie jak kaszel czy związane z menstruacją (zmniejsza też krwawienie),
• oczyszczające organizm z toksyn oraz produktów przemiany materii.

Napar i odwary z liści berberysu pobudzają wydzielanie soku żołądkowego oraz żółci, przez co poprawiają trawienie i zwiększają apetyt. Wyniki nowszych badań klinicznych sugerują, że zawarta w roślinie berberyna ma działanie antynowotworowe, pomaga zapobiegać rozwojowi cukrzycy typu 2 (obniża i reguluje poziom glukozy we krwi), a także redukuje poziom „złego” cholesterolu LDL we krwi (profilaktyka miażdżycy) oraz poprawia samopoczucie (ma działanie antydepresyjne).

Owoce berberysu zawierają wiele cennych witamin, dlatego zalecane są w okresie rekonwalescencji i przy przeziębieniu oraz w stanach niedoboru tych składników diety. Mają działanie przeciwgorączkowe i stymulują układ odpornościowy, dlatego są też stosowane w zakażeniach bakteryjnych i w stanach zapalnych błon śluzowych. Wysoka zawartość błonnika pokarmowego sprawia, że owoce berberysu są polecane jako składniki diet odchudzających i oczyszczających organizm. Rutyna zawarta w owocach berberysu uszczelnia naczynia krwionośne i zapobiega m.in. krwawieniom z nosa.

Ze względu na działanie antybakteryjne i przeciwzapalne berberys jest też bardzo skuteczny w leczeniu zmian trądzikowych.

W medycynie ludowej wyciągi i odwary z berberysu stosowane były do leczenia obrzęków, w tym obrzęku śledziony i wątroby, w schorzeniach wątroby i nerek, dolegliwościach ze strony układu pokarmowego i stanach zapalnych oraz infekcjach bakteryjnych i wirusowych. Ze względu na wysoką zawartość witaminy C owoce berberysu stosowane były jako remedium na szkorbut.

Owoce berberysu stosuje się jako środek wzmacniający i uzupełnienie diety w niezbędne witaminy, sole mineralne i błonnik pokarmowy. Wykonane z nich przetwory przyspieszają i regulują przemianę materii, dlatego poleca się je w kuracjach odchudzających.

Preparaty z berberysem stosowane są też w leczeniu biegunek, bólów brzucha i w przypadku zbyt obfitych krwawień miesięcznych. Pomagają przy arytmii, kamieniach żółciowych, zaburzeniach metabolicznych, stanach zapalnych układu moczowego i górnych dróg oddechowych oraz przy reumatyzmie i artretyzmie.

Wyciągi z berberysu stosowane są także do leczenia chorób pasożytniczych, takich jak lamblioza, malaria i leishmanioza. Krople i maści do oczu z berberyną stosuje się w leczeniu nużycy ocznej.

Z owoców berberysu można także robić domowe przetwory takie jak soki, dżemy, konfitury, marmolady, syropy i nalewki. Przetwory takie będą miały wszystkie prozdrowotne właściwości berberysu. Można dodawać je do deserów i innych dań – nawet mięsnych (owoce berberysu mają kwaśny smak i można z nich zrobić wytrawną przystawkę do mięs).

W przemyśle cukierniczym w Polsce berberys stosowany jest zamiast cytryny. Wino berberysowe jest bardzo przydatne w przypadku zaparć i bólów głowy.

Berberyna zawarta w tej roślinie ma korzystne działanie na organizm, ale jest powoli wydalana z organizmu, co stwarza zagrożenie jej kumulacją w organizmie, m.in. w wątrobie, sercu czy trzustce. Z tego względu przetwory i preparaty z berberysu (w tym suplementy diety) muszą być dawkowane ściśle według wskazań. Nie powinno się spożywać ich w dużej ilości ani przez długi czas (powyżej 12 tygodni).

Podczas kuracji berberysem wrażliwe osoby, jak i stosujące nadmierne dawki (zwłaszcza naraz zamiast kilka razy dziennie), mogą pojawiać się zaburzenia żołądkowe, ból brzucha, biegunki, zaparcia i gazy. Ponieważ obniża on poziom glukozy we krwi, może dojść do hipoglikemii. Natomiast u osób z niskim ciśnieniem tętniczym może dojść do jego nadmiernego obniżenia.

Związki aktywne berberysu mogą wchodzić w interakcje z wieloma lekami. Nie należy łączyć ich ze środkami przeciwcukrzycowymi, a także przeciwzakrzepowymi, antybiotykami makrolidowymi takimi jak azytromycyna czy klarytromycyna, ani też z cyklosporyną A, tiopentanem czy tolbutamidem.

Ponieważ berberyna powoduje zmiany w obrębie bilirubiny, barwnika wydalanego z pokarmem, który pochodzi od związków żelaza, kuracja z jej udziałem może powodować zmianę koloru stolca na zielony. Proces ten jest jednak niekorzystny dla metabolizmu i jest jednym z powodów, dla którego berberysu nie powinny spożywać kobiety w ciąży, karmiące oraz małe dzieci.

Nalewka z berberysu, choć ma działanie wzmacniające, to jednak z uwagi na zawartość alkoholu jest niewskazana dla osób poniżej osiemnastego roku życia.